محل: استان لرستان، شهرستان پل‌دختر
دومین کارگاهِ هم‌اندیشی و برنامه‌ریزی مشارکتی طرح بازتوانمند‌سازی جوامع بومی و محلی بر پایه معیشت پایدار و حفاظت از تنوع‌زیستی در تاریخ 4 و 5 دی‌ماه 1393 در استان لرستان شهرستان پل‌دختر برگزار شد.
در ابتدای روز نخست کارگاه آقای دکتر فرور رئیس موسسه توسعه پایدار و محیط زیست، جناب آقای سرهنگ شیراوژن از فرماندهی انتظامی استان لرستان، جناب آقای بیرانوند خوش‌کیش مدیرکل امور عشایر استان لرستان، جناب آقای رستمی رئیس شورای معیشت پایدار ایل بختیاری، آقای پور‌محمدی از محیط زیست شهرستان پل دختر سخرانی نمودند که در ادامه چکیده‌ای از سخنان هر یک آورده شده است.
جناب آقای دکتر فرور، رئیس موسسه توسعه پایدار و محیط زیست
امروزه عشایر در دنیا به یک رستاخیزی رسیده‌اند و خواهان دستیابی به حقوق حقه خود می باشند. در واقع جوامع بومی و محلی هستند که همه روزه کارشان حفظ طبیعت است چراکه به نقل از خودشان (مرحوم دایی صیاد)، اگر یک روز یا یک سال طبیعت را حفظ نکنند روز بعد یا سال بعد طبیعت چیزی برای امرار معاش و ارتزاق آنان نخواهد داشت. بنابراین این جوامع به زبان ساده می‌گویند که قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین حافظان طبیعت‌اند. بنابراین حفاظت جوامع بومی و محلی از قلمروهای عرفی‌شان بعنوان قرق‌های بومی و محلی در طرح‌های تدوین‌شده از سوی موسسه توسعه پایدار و محیط زیست مطرح است. کلمه قرق در میان تمامی اقوام ایرانی وجود دارد این کلمه در میان جوامع بومی عرب به نام “حما” یعنی حمایت مورد استفاده است. در واقع حما همان منطقه حفاظت شده توسط جوامع بومی و محلی در میان اقوام عرب است. دکتر فرور در ادامه در موضوع ضرورت حفاظت از تنوع زیستی موجود در این قلمروها و چگونگی آن چنین گفتند:
در حفاظت از تنوع زیستی موجود در قلمروها خداوند به هر یک از اقوام گوناگون دانشی عطا نموده است در واقع دانش بومی که بر حسب قوانین عرفی در هر قلمرو وجود دارد، ابزار اصلی و کارآمد حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی مردمان بومی آن قلمرو می‌باشد.
ایشان در ادامه سخنان خود به تعهدات دولت تا سال 2020 جهت افزایش مناطق حفاظت شده اشاره نمودند. هدف شماره 11 آئيچي از هدفهای 20 گانه سند استراتژی 10 ساله کنوانسیون تنوع زیستی‌ست که در آن کشورهای عضو ملزم‌ند که تا سال 2020 سطح مناطق حفاظت شده داخلی خود را به 17% و مناطق دریایی- ساحلی را به 10% سطح کشور ارتقاء دهند.
دکتر فرور در نهایت به محورهای اصلی کارگاه اشاره کردند که عبارت بود از:
1. مشخص شدن قلمرو جوامع بومی و محلی بعنوان مبنایی بر دریافت حقوق حقه هزاران ساله جوامع بومی
2. شناسایی دارایی‌ها و سرمایه‌های طبیعی موجود در قلمروها و در واقع ثبت تنوع زیستی قلمروها
3. بررسی چالش‌ها و مشکلات حقوقی موجود در قلمروها
4.بحث و بررسی نظام‌های تصدی‌گری و مدیریتی قلمروها و احیاء آنها
جناب آقای سرهنگ شیراوژن فرماندهی انتظامی استان لرستان
آقای سرهنگ شیراوژن از فرماندهی انتظامی استان لرستان در ابتدای سخنان خود به مراحل پایانی تدوین کتاب ” توسعه پایدار و احساس امنیت” توسط رئیس موسسه توسعه پایدار و محیط زیست اشاره نمودند و اینکه این کتاب به عنوان یکی از کتب ملی شناخته خواهد شد و به زودی مورد استفاده عموم قرار خواهد گرفت. ایشان در ادامه و در موضوع عشایر و اهیمت حضورشان چنین گفتند:
در نیروی انتظامی ما بر این باوریم که هر جا که عشایر غیور حضور دارند یک دامنه امنیتی وسیعی را برای کشور به ارمغان می‌آورند و این کار بسیار بزرگی‌ست. هر جا که عشایر حضور دارند هم امنیت وجود دارد و هم احساس امنیت و ما در هر جا که حضور عزیزان عشایرمان را می‌بینیم خیالمان راحت است که امنیت پایداری در آن قسمت وجود دارد.
آقای بیرانوند خوش‌کیش، مدیر کل امور عشایر استان لرستان
ایشان ضمن تقدیر و خوش آمدگویی اجمالا به معرفی عشایر استان پرداختند و در مورد کم هزینه و مفید بودن این جامعه برای کشور چنین گفتند:
عشایر استان لرستان 7 درصد عشایر کشور را تشکیل می‌دهند. این عشایر با 14836 خانوار همراه با حدود 1.5 میلیون واحد دامی از شمالی‌ترین نقطه استان (مرز همدان) تا منطقه موسیان را کوچ کرده و از قلمروهای ییلاقی و قشلاقی بهره‌مند می‌شوند.
آقای بیرانوند عشایر را جامعه‌ای تولیدگر و توانمند و موثر در اقتصاد کشور عنوان نمودند چراکه یک سیاه چادر هم خانه عشایر و هم کارخانه آنها می‌باشد. ایشان همچنین اسکان را بسیار پر هزینه‌تر از کوچ عشایر دانستند. و با نام نهادن “سربازان گمنام” عشایر را مرزداران غیور کشور معرفی کردند.
آقای رستمی، رئیس شورای معیشت پایدار ایل بختیاری
ایشان ضمن تشکر از صحبت‌های ارائه شده در کارگاه به نکاتی چند اشاره نمودند:
1. قانع بودن عشایر که بعنوان یکی از ویژگی‌های این جامعه بارها تکرار شده است خود دلیلی بر عدم رسیدگی به آنها بوده است؛
2. راهنمایی، آموزش، افزایش آگاهی این جامعه نسبت به قلمرو و داشته‌هایش بسیار کمک کننده به حال عشایر خواهد بود و در این میان کارگروه حقوقی شکل یافته در سنستا نقش تعیین کننده دارد. آشنائی عشایر با حقوق‌شان منجر به تغییر در وضع موجود خواهد شد؛
3. دیدگاه امور عشایر استان لرستان دیدگاه مثبت و کمک‌کننده به حال این جامعه است در صورتی‌که دیدگاه سازمان امور عشایر تهران از بالا به پایین بوده و در موضوع عشایر کشور بسیار کم کاری کرده‌اند؛
4. از ما بعنوان جامعه بومی در سیاست‌گزاری‌ها بهره‌مند شوید و در هر کجا در مدیریت‌های بالا و تصمیم‌گیر مشکلات ما را بیان کرده و از وجود ما بعنوان کسانی‌که در ارتباط مستقیم با مسائل و مشکلات عشایری هستند استفاده کنید و ما نیز پشتیبان شما خواهیم بود
در نهایت آقای محمدی، از اداره محیط زیست شهرستان پل دختر عشایر را همیار محیط زیست عنوان نمودند و اینکه بدون حضور آنان محیط زیست قطعاً دچار مشکل خواهد شد.
پس از برگزاری سخنرانی ها، نمایندگان جامعه بومی و محلی حاضر در کارگاه، در قالب گروه های قومی تقسیم شدند. این گروه ها عبارت بودند از: ایلات لر، ایل قشقایی، ایل بختیاری، عشایر عرب خوزستان، ایل شاهسون، ایل بلوچ، ایل ابوالحسنی، ایل طرود، ایل ابرسج.
در هریک از گروه ها نمایندگان جامعه بومی با کمک تسهیلگران موسسه توسعه پایدار و محیط زیست به تدقیق و تکمیل نقشه های قلمرویی منطقه خود پرداختند. به علاوه، اطلاعات اکولوژیکی و تنوع زیستی، معیشتی و مشکلات و تهدیدهای اصلی خود را بیان نمودند.
نمایندگان مناطقی که برای اوّلین بار با موسسه آشنا می شدند نیز اطلاعات اوّلیه قلمرویی خود را با کمک تسهیلگران روی نقشه مشخص کردند. هم چنین تنوع زیستی گیاهی و جانوی اهلی و وحشی هر قلمرو و منابع اصلی معیشتی بومیان تا حد امکان مشخص شد.
تدوین پیش نویس اعلامیه به رسمیت شناختن قرق های بومی
با توجه به برنامه ها و اهداف پروژه در به رسمیت شناختن قلمروهای عرفی جوامع بومی و محلی به عنوان قرق های بومی و همانطور که در طرح پیش بینی شده است، یکی از وظایف کارگروه حقوقی تدوین اعلامیه قرق های بومی است. به این منظور کارگروه حقوقی دو متن پیش نویس اعلامیه قرق های بومی برای پیوست به گزارش های ارزیابی سه گانه تدوین کرد. یک متن به عنوان اعلامیه ملی به رسمیت شناختن قرق های بومی که اتحادیه ملی عشایر به طور کلی و به نمایندگی از عشایر کوچرو ایران منتشر خواهد کرد و یک اعلامیه منطقه ای قرق های بومی که بر اساس ویژگی‌های قلمرویی، معیشتی، فرهنگی، هویتی و غیره در شرف نهایی شدن است. متن هر دو سند در کارگاه لرستان قرائت شد و نمایندگان جوامع بومی نظرات و اصلاحات پیشنهادی خود را در مورد آن ابراز کردند.
کارگاه اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین
از آنجایی که یکی از اهداف طرح و در پی آن برگزاری کارگاه لرستان، ارتقاء آگاهی مردمان بومی و جوامع محلی نسبت به حقوق خود بود، دو کارگاه با نام‌های اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین و ناگویا، یکی پس از دیگری برگزار شد.
در کارگاه اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین، پس از توزیع کردن کتابچه معرفی اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین میان مردمان بومی، علاوه بر توضیح جزء به جز این اصل بین المللی، مراحل عمل به آن با توجه به پوستری که به همین منظور تهیه شده بود توضیح داده شد.
همانطور که در دفترچه اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین نیز توضیح داده شده است، اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین به یکی از حقوق مردمان بومی و جوامع محلی اشاره دارد که له آنها حق شرکت در تصمیم گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و طرح‌های اجرایی مربوط به مسائلی همچون مدیریت منابع طبیعی، توسعه اقتصادی، استفاده از دانش سنتی و منابع ژنتیک، آموزش و غیره را می دهد. نکته جالب توجه در این کارگاه این بود که پس از توضیحات مقدماتی که در خصوص این اصل داده شد، مردمان بومی به طور موثر در گفتگوی مربوط به چگونگی اجرای این اصل در داخل کشور و شرکت کردند و نظرات قابل تامل بسیاری را نیز ارائه دادند.
کارگاه آشنایی با پروتکل ناگویا
پس از کارگاه اصل رضایت آزادانه و آگاهانه پیشین، کارگاهی نیز به منظور توضیح پروتکل ناگویا برگزار شد. از آنجایی که این پروتکل به تازگی توسط ایران به امضا رسیده است و مسائل مهمی را در خصوص مشارکت منصفانه و عادلانه مردمان بومی و جوامع محلی در خود گنجانده است، کارگاهی در خصوص توضیح این پروتکل به همراه توزیع بروشور مربوط به آن برگزار شد. در این پروتکل همچنین به موارد زیر اشاره شده است: لزوم حمایت از قوانین عرفی، رویه ها و آداب و رسوم مردمان بومی و جوامع محلی، توجه به دانش سنتی مرتبط با منابع ژنتیکی آنها، مشارکت موثر آنها در استفاده از دانش بومی مرتبط با منابع ژنتیکی، توجه به نقش ویژه زنان در مسیر توسعه مردمان بومی و جوامع محلی، حمایت از بهره برداری عرفی و تبادل منابع ژنتیکی و دانش بومی با منابع زنتیکی در میان مردمان بومی و جوامع محلی.
نشست هم‌اندیشی و تبادل تجارب عشایر در زمیه مسائل حقوقی
مطرح شدن پرونده موفق آقای امیدوار از عشایر ایل شاهسون و رئیس تشکل معیشت پایدار تیره تغامانلو، نیز یکی از مسائل مهم کارگاه بود. وی که به خوبی نسبت به قوانین و مقررات مرتبط با منابع طبیعی آشنایی دارد و از آنها به خوبی برای دفاع از حقوق خود در برابر سازمان های دولتی و در دادگاه استفاده می کند با کمک یکی از تسهیلگران سنستا، به بیان دعوی حقوقی خود و تمام راه هایی که برای انجام آن پیموده بود، پرداخت و به سوالات دیگر مردمان بومی که شرایط مشابه با وی را تجربه کرده بودند، پاسخ گفت.
